WYSPA SACHALIN

• Autor: ANTON CZECHOW
• Wydawnictwo: ZYSK I S-KA
• Liczba stron: 424
• Data premiery: 22.02.2022r.
• Data 1 wydania polskiego: 01.01.1995r.

Myśląc o zniewoleniu i terrorze w rosyjskich łagrach nasuwa mi się Aleksandr Isajewicz Sołżenicyn i jego relacja z Gułagu. Autor wszechstronny, piewca rosyjskiego pogromu własnych pobratymców, antyidealista rosyjski i moralista ukazujący zniewolenie reżimem. Do tego odmawiający oznaczeń państwowych, a po odebraniu literackiej Nagrody Nobla na wiele lat pozostający poza granicami własnego kraju. Jego utwory piętnujące ustrój mordu zostały opublikowane w jego własnym kraju dopiero w latach dziewięćdziesiątych. Po odwilży wrócił do kraju i to kraju zarządzanego przez Putina.

Sołżenicyna czytywałam, podobnie jak Czechowa będąc w liceum. Światopogląd, relacje, dokumenty były mi bliskie. Sam język na wskroś tchnący klasyką rosyjską. Nie znałam jednak relacji Czechowa zawartej w trzytomowym dziele pt. „Wyprawa na Sachalin”, na które składa się „Wyspa Sachalin” (1891–1895), „Podróż przez Syberię” oraz „Listy”. To jedyny reportaż w bogatej bibliografii autora. Ja zaczytywałam się w jego opowiadaniach, nowelach i dramatach. Utworach wydawanych u schyłku XVIII wieku, gdy Rosją rządził car, a łagry zaczynały powstawać. Nie można odmówić Rosji wybitnych twórców i to w każdej dziedzinie. I Czechow, i Sołżenicyn zasługują na nasz szacunek, ze względu na ponadczasowe wartości, które zostały przemycone w tej łagrowskiej literaturze. Trudnej, skomplikowanej, wręcz traumatycznej. Nawet teraz. Nawet ponad sto lat od jej napisania i od podróży, która stała się jej zaczątkiem. To dzięki Wydawnictwu @Zysk i S-ka ta piękna publikacja, w twardej oprawie trafiła w moje ręce. Premiera książki odbyła się 22 lutego br. Ja swój egzemplarz recenzencki otrzymałam 9 marca. Z lekkim opóźnieniem rozpoczęłam czytanie, bo jak ta historia się dziwnie układa. Czy hołubiąc dwóch wybitnych rosyjskich twórców w dzisiejszych czasach to nie zbytnia awangarda?

Książka jest tak wstrząsająca jak okładka. Relacjonująca surowość otoczenia, wszechobecny chłód, niewiarygodny głód, szarość, cierpienie i samotność osadzonych w gułagach więźniów.  Czechow napisał reportaż doskonały. Reportaż, który miał w swoim czasie za zadanie zatrzymać rodzący się pomysł osadzeń więźniów na surowej Syberii, a tak naprawdę stał się tylko smutną relacją katorżników, których kolejne pokolenia zasiedlali rosyjskie łagry. „Wyspa Sachalin” to dowód na istnienie niemożliwych więzień, obozów pracy, którym bliżej było do obozów zagłady. Pomysł rosyjskich notabli się sprawdził na przestrzeni wieków. Łagry funkcjonowały z powodzeniem w XVIII i XIX wieku. W XX nie przestały mieć znaczenia.

To relacja z podróży Antona Czechowa  wzbogacona własnymi doświadczeniami, emocjami, odczuciami autora. Przekazująca czytelnikowi co czuje widz obserwujący na żywo, to co się dzieje na Wyspie Sachalin. To co widzi własnymi oczami, co czuje przez skórę, co odbiera, gdy rozmawia z osadzonymi, często niesłusznie osadzonymi.

Nie wiem czy ówczesny rosyjski system więziennictwa różni się drastycznie od aktualnego. Wątpię, czy osadzeni mają szansę na sprawiedliwy proces i bezstronny wyrok. Często w autorytarnych rzeczywistościach nie ma miejsca na sprawiedliwość i na otwartość w stosunku do oponentów. Obserwujemy to trochę w bieżącej historii. Wiem tylko, że być na Wyspie Sachalin nie chciałby nikt. Narracja jest na wskroś realna. Czechow stworzył wyśmienity, bardzo realny reportaż, który odbierałam w trakcie czytania całą sobą. Język klasyczny otwierał w mej głowie szufladki, w których chowam obok Sołżenicyna, Puszkina, mojego ukochanego Dostojewskiego i Bułata Okudżawę. Chomikuję tych, których pisarstwo zapada w pamięć, których moralność dzieł jest ponadczasowa i zawsze aktualna.

To naprawdę genialna książka. Bardzo trudna i wymagająca dużej uważności oraz otwartości na przedstawione wartości, zarys historyczny, cierpienie bohaterów. „Wyspa Sachalin” zachwyca przyrodą, dziką i gęstą tajgą. Surowymi i grzęskimi bagnami, wysokimi górami i rwącymi strumieniami. Ta cudowna przyroda nie przykrywa jednak w żadnym stopniu warunków, w których przyszło żyć skazańcom, w których przyszło im funkcjonować i które, wstrząsnęły samym autorem. I to wszystko na chwałę Cara, a przeciwko jego oponentom. Przecież ten, kto się sprzeciwiał carskiemu rządzeniu lądował na Wyspie Sachalin jako więzień polityczny. Od początkowo 800 skazanych, Wyspa zaroiła się do poziomu 12 tysięcy katorżników i to w krótkim czasie. To ważne dzieło dla literatury rosyjskiej, której historia nie powinna być zapomniana. Przecież często historia zatacza koło. Dzieła i Czechowa, i Sołżenicyna, i Dostojewskiego powinny stać się dla potomnych przeciwwagą dla podobnych pomysłów współcześnie nam rządzących. I dlatego warto przeczytać ten żywy wziąć reportaż. Reportaż ludzi skazanych praktycznie na samotną śmierć.

Jednym zdaniem; druzgocąca i wstrząsająca lektura, która jest wartością samą w sobie.

Moja ocena 7/10.

Recenzja powstała we współpracy z Wydawnictwem Zysk i S-ka